Αν δεν προλάβεις να πεθάνεις νέος, πεθαίνεις νάνος

Στη μνήμη του Αργύρη Χιόνη

Τις αληθινά όμορφες γραφές δεν χρειάζεται να τις ψάξεις πολύ∙ σε βρίσκουν εκείνες από μόνες τους. Μερικές φορές δεν ξέρεις καν ποιος είναι ο δημιουργός τους∙ είναι τόσο ζωντανές, που στέκουν όρθιες χωρίς τη βοήθειά του. Έτσι είχε περάσει από δίπλα μου, σχεδόν είκοσι χρόνια πριν, το «Ωραίο καλοκαίρι» των αδελφών Κατσιμίχα, ένα ονειρικό τραγούδι, στο οποίο συμμετείχε και ο Πασχάλης. Περίεργος συνδυασμός, περίεργα γοητευτικοί μου είχαν φανεί οι στίχοι. Ένας παππούς κάνει αμμόλουτρα∙τον ξεχνάνε θαμμένο στην άμμο και όταν τον αναζητούν μετά από μέρες, σηκώνουν το καπέλο του κι αυτός δεν είναι από κάτω. Ένα παιδί δαρμένο γίνεται αχινός∙ οι γονείς του τρώνε την καρδιά του με μαχαίρι και πιρούνι χωρίς να τρυπηθούν. Ένα κυνηγημένο σκυλί τρώει πρώτα την ουρά του, ύστερα το κορμί του και μένει μόνο το κεφάλι του γλειμμένο πάνω στα βότσαλα. Το όνομα του στιχουργού, Αργύρης Χιόνης, δεν μου έλεγε τίποτα όταν άκουσα για πρώτη φορά αυτό το υπέροχο τραγούδι και με τον καιρό είχα πια λησμονήσει εντελώς σε ποιον ανήκαν αυτοί οι καταπληκτικοί στίχοι.

Καμιά δεκαπενταριά χρόνια αργότερα, σε κάποιο βιβλιοπωλείο, έπεσε στα χέρια μου ένα μικρό βιβλίο. Με τράβηξε ο τίτλος: «Το οριζόντιο ύψος και άλλες αφύσικες ιστορίες». Ξεφυλλίζοντάς το, δεν μπορούσα να καταλάβω σε ποιο είδος γραφής ανήκε. Αργύρης Χιόνης, ο μυστηριώδης συγγραφέας του. Ήταν μικρά διηγήματα; Ήταν παραμύθια για μεγάλους; Η σελίδα των περιεχομένων μου φάνηκε από μόνη της ένα ποίημα. Να γράφεις στα χώματα…. Μια πέτρα που δεν είχε τίποτα να χάσει, μέχρι που ανακάλυψε έναν καινούριο κόσμο και τον έχασε… Η ζωοποιός κρεατομηχανή… Άφησα και ξαναπήρα το βιβλίο από τον πάγκο του βιβλιοπωλείου αρκετές φορές εκείνη την ημέρα, μαδώντας λες μια αόρατη μαργαρίτα, μέχρι που τα πέταλά της αποφάσισαν ότι έπρεπε να το αγοράσω. Γυρίζοντας με το μετρό, το διάβασα μονορούφι. Μου έφερε στο νου τα «Μαύρα παραμύθια» του Γιώργου Μανιώτη, ένα άλλο βιβλίο που με είχε εκπλήξει ευχάριστα στα φοιτητικά μου χρόνια. Διάβασα στο ένα αυτί του εξώφυλλου για τον περίεργο συγγραφέα που ζούσε στην ορεινή Κορινθία «καλλιεργώντας τη γη και την ποίηση».

Στη συνέχεια, έπαιρνα χωρίς δεύτερη σκέψη κάθε βιβλίο του Αργύρη Χιόνη που έβρισκα κάθε φορά μπροστά μου και το απολάμβανα φρέσκο, αμέσως μετά την απομάκρυνση από το ταμείο, όρθια περιμένοντας το τραμ ή το μετρό ή βαδίζοντας στο δρόμο και σκοντάφτοντας πάνω σε περαστικούς, ανύποπτους για όλα τα μαγικά γεγονότα που διαμείβονταν στις  πολύτιμες σελίδες των βιβλίων του Χιόνη. Στα «Όντα και μη όντα», είχα σαστίσει όχι τόσο με όλα τα περίεργα, συμβολικά πλάσματα που είχε γεννήσει η ευρηματική φαντασία του Χιόνη, όσο με τον Αργεντινό ποιητή Esteban Argentea Nieve, ένα υπαρκτό πρόσωπο ή έναν ετερώνυμο του ίδιου του Χιόνη, κάτι στο οποίο παρέπεμπε η απόδοση στα ελληνικά του ονόματος του Αργεντινού ποιητή. Μετά ήρθε το αριστουργηματικό «Υπόγειο».  Θυμάμαι να το διαβάζω άπληστα, δυο φορές μονοκοπανιά, περιμένοντας μια φίλη μου σε ένα καφέ  του Mall και όταν εκείνη ήρθε, να της το ξαναδιαβάζω ενθουσιασμένη σχεδόν ολόκληρο μία ακόμα φορά. Η «Φωνή της Σιωπής» του κυκλοφορεί από τότε που την πήρα σε όλο το σπίτι, σε κομοδίνα, κρεβάτια, γραφείο ή έρχεται μαζί μου σε τσάντες, σάκους ή στο χέρι, έτσι για παρέα. Ανοίγω μια τυχαία σελίδα και παίρνω μια τζούρα, έχοντας κάνει κανονική εξάρτηση στον ποιητικό κόσμο αυτού του αθόρυβου δημιουργού.

Οι φράσεις του, κανονικές προφητείες∙ ίσως έτσι απομονωμένος, σαν τον άνθρωπο ανάμεσα σ’ ουρανό και γη, να κοινωνούσε στ’ αλήθεια τα θεϊκά πράγματα. Στοχάζεται πάνω στην ανθρώπινη υπόσταση, ενταγμένη πάντα μέσα σε μια τραυματισμένη φύση που αντεπιτίθεται. Προειδοποιεί: θα’ ρθει μια μέρα που οι άνθρωποι θα μισήσουν τόσο τον εαυτό τους, ώστε θα σφίγγουν με τα χέρια το λαιμό τους και θα στραγγαλίζονται μονάχοι τους. Η ποίησή του κόβει με απαλές, αλλά βαθιές χαρακιές. Η ποίηση πρέπει να’ ναι/ Ένα ζαχαρωμένο βότσαλο/ Πάνω που θα’ χεις γλυκαθεί/ Να σπας τα δόντια σου. Συχνά η αίσθηση που αφήνει η ποίησή του είναι αυτή η καρυωτακική απαισιοδοξία (Βαρύ φορτίο για τον άνθρωπο η ψυχή, αφάνταστα βαρύ για το τόσο αδύναμο σκαρί. Πάλι καλά που το ταξίδι δεν κρατά πολύ). Η σκέψη του, ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει την ανθρώπινη ύπαρξη μέχρι τα απώτερα περιθώριά της, είναι σχεδόν αναρχικός (είμαστε κάτι πτωματόμυγες/ απάνω στο κουφάρι του καιρού μας). Σκάβει μόνος του την ψυχή του, ψαρεύει μέσα της έχοντας τις λέξεις για «ψαροσκουλήκια», τη ματώνει και προσφέρει το αίμα της μετουσιωμένο σε στίχους. Εξάλλου, η ποίηση είναι ένα ποτήρι αδειανό που το γεμίζουμε με το αίμα μας και ύστερα το προσφέρουμε στους άλλους.

Δεν έχω ακόμα πιστέψει την απώλεια του Αργύρη Χιόνη. Κι αυτό γιατί δεν ξέρω αν πραγματικά υπήρχε άνθρωπος που μπορούσε να πλάθει τέτοιες ιστορίες, χρησμούς, προφητείες και φανταστικά όντα, που ήταν σα να είχαν βγει από χέρι θεού. Βέβαια, η αυστηρή δημογραφική καταγραφή επιβεβαιώνει την αναχώρησή του. Το σχετικό κορμί του «δεν μπόρεσε τον ακατάσχετο να σταματήσει καταρράχτη των ημερών» και «η νύχτα που καραδοκούσε» κέρδισε τελικά τη μάχη. Κι όμως, εμένα μου φαίνεται ότι ο Χιόνης ήταν οι ίδιες οι λέξεις του και αυτές είναι ακόμα ζωντανές. Τις ακούω και απόψε το βράδυ, να κραυγάζουν από τα ράφια της βιβλιοθήκης μου στην ίδια αμείωτη ένταση, τον ίδιο απεγνωσμένο φόβο, την απύθμενη τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα ποιήματά μου θα επιζήσουν/Του χεριού που τα γράφει/…Τα ποιήματά μου με ποιούν δεν τα ποιώ/…Τα μόνα ποιήματα που ποίησα εγώ/Τα μόνα που ήταν πιο αδύναμα από μένα/Είναι όσα τόλμησα να σκίσω ή να μη γράψω. Τις αγαπώ αυτές τις λέξεις του, σαν σταθερές παρουσίες στη ζωή μου. Τις αναζητώ σε στιγμές αδυναμίας ή σε στιγμές δύναμης και προσπαθώ, όσο μπορώ, να μην τις προδίδω. Πατάτε με σεβασμό την άσφαλτο. Από κάτω της υπάρχουν πέτρες που ονειρεύονται κήπους.

R.I.P. Αργύρης Χιόνης, Χριστούγεννα 2011.

Donald Justice: Τα χέρια

(φωτ. Bill Brandt)

Τα χέρια δεν έβρισκαν πια
Ευτυχία μέσα στις τσέπες
                     GUILLEVIC

Δεν γνωρίζουν πλέον τα χέρια
Την ευτυχία της τσέπης.

Κάποτε κρέμονται αριστερά και δεξιά της μέσης
Σαν τα νεκρά βαρίδια του ρολογιού.

Κάποτε σφίγγονται σε γροθιές
Γύρω από το λαιμό της οργής.

Παλιότερα ήταν αδέλφια
Ν' αγκαλιάσεις, ώμοι πάνω τους να στηριχτείς.

Αν τώρα ξεδιπλώνονται σαν χάρτες,
Όλες τους οι χώρες μοιάζουν ξένες.

Ονειρεύονται την επιστροφή
Στο σκοτεινό σπίτι της τσέπης.

Θέλουν να ξεπλύνουν από πάνω τους
Το αίμα παλιών χαιρετισμών,

Να τρίψουν τις οσμές
Της σάρκας που δοκίμασαν.

Και το μόνο που αδράχνουν είναι αέρας.
Σκεφθείτε τα χέρια σαν αναπνοή,

Μέσα, έξω. Σκεφθείτε
Τα άδεια χέρια.

(Απόδοση: Γιάννης Παλαβός)

Δημοσιευμένο στο περιοδικό "ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ", 
ν. 183-184, Οκτώβριος 2011

Τίτος Πατρίκιος: Υμνώ το σώμα

Ι.

Υμνώ το σώμα που υψώνεται σαν μίσχος

σώμα γυναίκας που γοργά ή νωχελικά κινείται

που ανθίζει και τον χειμώνα ακόμα

που αλλάζει όσα νεκρώνουν κύτταρά του

σε ρόδινη φρέσκια σάρκα, που δίνει

τις δικές του προσταγές γι' αέναες επιθυμίες

για σμίξιμο και συνταύτιση μ' ένα άλλο σώμα.

Υμνώ και το κουρασμένο σώμα της γυναίκας

το λυγισμένο από τον μόχθο κάθε μέρας

το φυραμένο, με στεγνωμένους τους χυμούς

το σώμα που το απειλεί η ακινησία

το φοβισμένο από την ηλικία, την αρρώστια

που ενώ ξέρει πως τελικά νικάει ο θάνατος

δεν παραδίδεται άνευ όρων στη φθορά.

ΙΙ.

Υμνώ τα πόδια που δεν αγγίζουν λες τη γη

σαν να ήσανε αέρινα, τις γάμπες σαν σπαθιά

που σκίζουνε στα δυο και το πιο βαθύ σκοτάδι

τ' ασυμβίβαστα γόνατα, τους γλυπτούς μηρούς

που προλειαίνουν ως τα κατάβαθα τις συνερεύσεις

τους διπλοθόλωτους γλουτούς, τη χαραγή τους

το σχίσιμο του κόλπου, το κλειδί της ηδονής.

Υμνώ και τα πόδια με τους πρησμένους αστραγάλους

τα κότσια, τις τριχωμένες γάμπες τις χοντρές

μ' εξογκωμένες φλέβες, φαγωμένες από κιρσούς

τα τσακισμένα γόνατα της δουλειάς, της ορθοστασίας

τα παχιά μεριά με βούλες απ' την κυτταρίτιδα

τις αδρόσιστες, συγκαμένες, μέσα παρειές τους

τα κρεμαστά καπούλια με τους απόκρυφους καημούς.

ΙΙΙ.

Υμνώ τα όρθια στήθη όπως των αγαλμάτων

στο χάιδεμα άγουρα, στο χούφτιασμα γινωμένα

με ρόγες κόκκινες όπως οι άγριες φράουλες

τα μπράτσα που ξέρουν ν' αγκαλιάζουν

τον στητό λαιμό, τις πλάτες επίπεδες κι ανθεκτικές

τη χορευτική κοιλιά με όσες χρειάζονται καμπύλες

με το χρυσό της χνούδι ακύμαντο να περιμένει.

Υμνώ και τις χαλαρές κοιλιές μανάδων

με ουλές από καισαρικές τομές, από εγχειρήσεις

τα προκοίλια γυναικών με το αδηφάγο λίπος

μοναδική απόλαυσή τους, τις κυρτωμένες πλάτες

τα μπράτσα τα πλαδαρά με τις αξύριστες μασχάλες

τους γερτούς τραχήλους, τους έρημους κούφιους κόρφους

με τους σβησμένους πόθους, τις άσβηστες ορέξεις.

IV.

Υμνώ το πρόσωπο που η ομορφιά του σε θαμπώνει

το πρόσωπο με τ' ατίθασα, ηλεκτροφόρα του μαλλιά

τα ματοτσίνουρα που αναβοσβήνουνε το φως

τη μύτη λεπτόγραμμη όπως πλώρη καϊκιού

την τέλεια γεωμετρία των χειλιών με το πηγούνι

το στόμα που στον έρωτα στάζει ροδόνερο και λόγια.

Υμνώ τα μάτια που καθρεφτίζουν δύο απρόβλεπτα πελάγη.

Υμνώ και το πρόσωπο που η ομορφιά το εγκαταλείπει

ή τρομαγμένη κρύβεται στο βάθος των ματιών

το πρόσωπο το σκαμμένο από αγκαθωτές ρυτίδες

με βλέμμα πήλινο, στεγνό, με βλέφαρα άδειες φούσκες

με φρύδια αθέριστα χωράφια, το πάνω χείλι τριχωτό

με κρεατοελιές στα χαμηλά της μύτης, στο πηγούνι.

Υμνώ το πρόσωπο που το τύλιξε μια σταχτιά σκιά.

V.

Υμνώ τα χέρια που δίνουν μορφή στην ύλη

που γράφουν στο χαρτί, στη γραφομηχανή, στον υπολογιστή

που σιωπώντας ξέρουν να μιλούν, τ' ασημένια χέρια

που σφίγγουν, θωπεύουν, αποχαιρετούν για πάντα

τα χέρια που πιάνουν ό,τι ακάθαρτο μένοντας αθώα

που ανασηκώνουν μωρά, αρρώστους, πληγωμένους.

Υμνώ τα δάχτυλα που αγγίζουν όργανα και χαρίζουν μουσική.

Υμνώ τα χέρια που βαριά δουλεύουν, τα τραχιά

τα μασημένα από μηχανές, τα ματωμένα από εργαλεία

τα καταπονημένα από τη λάτρα του σπιτιού

τα δάχτυλα με τα ραγισμένα, ξεφλουδισμένα νύχια.

Υμνώ τα χέρια που παίρνουν όπλα για την ελευθερία

τώρα όμως μόνο αφού εξετάσω και βεβαιωθώ

πως η ελευθερία που υπόσχονται δεν είναι μια νέα σκλαβιά.

VI.

Υμνώ και το σώμα του άντρα, όμως αυτό λιγότερο

ίσως γιατί λιγότερο μ' εμπνέει, λιγότερο το παρατηρώ

ίσως γιατί δεν διαφέρει τόσο πολύ απ' της γυναίκας.

Πάντως υμνώ το αρμονικό, το αθλητικό του σώμα

όπως και το ακρωτηριασμένο σε πολέμους, σ' ατυχήματα,

το σώμα σε γιορτή, σε συντροφιά, σε στοχασμό.

Κυρίως το υμνώ όπως το ύμνησαν γλύπτες και ζωγράφοι.

Υμνώ το κατορθωμένο σώμα σ' όλες του τις εποχές

όχι μονάχα στην εαρινή, την πρώτη

που όλα τα σώματα είναι από μόνα τους ωραία.

Υμνώ το σώμα που διασχίζει τους καιρούς

όπως καράβι τους ωκεανούς, που συνεχίζει

παρά τα ρήγματα, τις ζημιές, τις αβαρίες,

που μπορεί ν' αναγνωρίζει όλες τις δικές του απώλειες.

VII.

Υμνώ το σώμα που πλάθει τη συνείδησή μου

που φυλάει σε μια κρυψώνα του όσα της ξεφεύγουν

που γεννάει αισθήσεις, σκέψεις, τη μιλιά μου. Το σώμα

που όταν χαθεί θα ζει μες στις δικές μου λέξεις

αυτό που μου γέννησε και τη λέξη χρόνος

γιατί χωρίς το ανθρώπινο κορμί χρόνος δεν υπάρχει

ή κι αν υπάρχει ποτέ δεν αποχτάει νόημα.

Υμνώ το σώμα που μ' αντέχει, δεν μ' έχει βαρεθεί

δεν μ' έχει αποτινάξει από πάνω του

το σώμα που ό,τι κι αν του κάνω

με μεταφέρει, με μετακινεί, με κρατάει ορθό.

Υμνώ το απόλυτο σώμα, το σώμα όλων, το δικό μου

που με καλύπτει, μ' έχει σφιχτά αγκαλιασμένο

αυτό που μαζί μια μέρα θα τελειώσουμε.

Τίτος Πατρίκιος

Ιούλιος 2010

(Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Διαβάζω" τ. 513)



Η οικογένειά μου

(φωτ. Βούλα Παπαϊωάννου)

Ο μπαμπάς μου φορούσε πάντα αδιάβροχο
και κρατούσε μια γκρίζα ομπρέλα για τον ήλιο,
αγαπούσε γυναίκες κι όλο έφευγε,
κι έπαιζε σε ταινίες κατασκόπων
τον ρόλο της κλειδαριάς στην πόρτα
ή του ανοιχτού παράθυρου
στη μέση μιας ερήμου.
Πολύ του άρεσαν πάντα τα καπέλα.
Η μαμά μου φορούσε όμορφα καπέλα
με ζωντανά ακέφαλα παγόνια να μαλώνουν.
Ο αδελφός μου ήταν κύκνος,
κρυστάλλινος και διάφανος,
σε χίλιες δυο μεριές του ραγισμένος
και τόσο, μα τόσο ανυπεράσπιστος,
που πάντα έμπαινα σε πειρασμό
να τον ρίξω κάτω, για να σπάσει.
Κι εγώ ήμουν αξιολάτρευτη,
στα άσπρα πάντοτε ντυμένη,
έτρωγα κέικ από μοναξιά,
σ' ένα ετοιμόρροπο καθόμουνα μπαλκόνι.
Ύστερα η μαμά χάθηκε μες στον καθρέφτη,
ο μπαμπάς αγάπησε ένα πουλί και πέταξε,
ο αδελφός μου παντρεύτηκε την Νύχτα
και το μπαλκόνι μου κατέρρευσε στη θάλασσα.
Κι από όλη την οικογένειά μου,
απόμεινε μόνο ένα άλμπουμ με σκιές
να κυνηγούν ατέρμονα η μια την άλλη μες στη νύχτα.

Χλόη Κουτσουμπέλη
Η λίμνη ο κήπος και η απώλεια (2006)